Ý nghĩa ngày cúng ông Táo 23 tháng Chạp và tục cúng Táo Quân ở các miền

1- Ý nghĩa ngày đưa ông Táo 23 tháng Chạp

Thần Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc. Nhưng được Việt hóa thành sự tích “2 ông 1 bà” – vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc. Người dân vẫn quen gọi chung là Táo quân hoặc ông Táo.

Sự tích ông Công ông Táo

Ngày ông Công ông Táo làm gì?

Theo văn hoá của người Việt, vào ngày 23 tháng Chạp, mọi người thường tổ chức cúng lễ đễ tiễn ông Táo về trời, cầu mong ông báo cáo những điều tốt đẹp về gia đình trong năm qua.

Lễ vật cúng ông Táo truyền thống gồm có:

– Mũ ông Công ba cỗ hay ba chiếc: Hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà. Mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ Táo bà thì không có cánh chuồn. Nhiều người chỉ cúng một cỗ mũ ông Công (có hai cánh chuồn) để tượng trưng.

– Cá chép: Tượng trưng cho phương tiện di chuyển của ông Công, ông Táo. Bạn có thể sử dụng cá chép giấy hoặc cá chép thật đều được. Thường ở miền Bắc người ta còn cúng một con cá chép sống thả trong chậu nước ngụ ý “cá chép hóa rồng” nhưng tại Nam Bộ thường dùng cá chép giấy nhiều hơn.

– Tiền vàng.

– 1 chiếc áo.

– 1 đôi hia bằng giấy.

– 1 mâm cúng (tuỳ theo vùng miền và văn hoá địa phương).

Mâm cúng ông Táo cơ bản bao gồm:

• Thịt heo luộc.
• Gà luộc hoặc quay.
• Đĩa rau xào.
• Hành muối.
• Xôi gấc.
• Giò heo.
• Canh mọc.
• Cá chép nướng (ở miền Nam thường cúng cá lóc nướng).
• Trái cây tươi, trà, rượu, cau trầu,…

2- Lễ cúng ông Táo ở các miền

Thông thường lễ vật cúng ông Táo gồm:

• Mũ ông Công ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà: Chiếc mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn; mũ dành cho Táo bà thì không có cánh chuồn.
• Các đồ cúng khác: Hương, đèn nến, lọ hoa tươi, đĩa ngũ quả tươi.

Tùy theo từng gia cảnh, ngoài các lễ vật chính kể trên, người ta hoặc làm mâm cỗ mặn (với xôi gà, chân giò luộc, các món nấu nấm, măng…) hay lễ chay (với trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc…) để tiễn Táo quân.

Miền Bắc

Ở miền Bắc, người dân thường cúng ông Công, ông Táo khá sớm, bắt đầu từ 20 và muộn nhất là trưa 23 tháng Chạp. Bởi người dân quan niệm sau giờ đó thì ông Công, ông Táo phải bay về trời, không còn ở dương gian nữa.

Lễ vật để cúng ông Công ông Táo ngoài vàng mã, cá chép thì nhiều nơi còn dùng cả xôi chè, thường là chè bà cốt. Khi nấu chè, người ta sẽ cố ý để chè vương lên ông đầu rau, hay bôi chè lên ông đầu rau để Táo Quân lên Trời báo cáo cho “ngọt” giọng.

Bàn thờ Táo Quân của người miền Bắc thường bày cao hơn bàn thờ tổ tiên, trên đó gồm bộ mũ, hia. Khi đã cúng xong, họ đốt vàng mã và tiễn ba ông đầu rau trong bếp bằng cách thả xuống ao, sau đó thay ba ông đầu rau mới vào bếp và cả bộ mũ trên bàn thờ.

Ngoài ra, người dân còn cúng một con cá chép còn sống thả trong chậu nước, ngụ ý cá sẽ biến thành rồng đưa ông Táo về trời. Con cá chép này sẽ được “phóng sinh” (thả ra ao hồ hay ra sông) sau khi cúng.

Miền Trung

Ở Huế và một số tỉnh lân cận, người dân vừa thờ ông Táo trên Trang Ông, vừa thờ trên bàn thờ. Người miền Trung thường làm lễ tiễn Táo Quân sẽ lên thiên đình vào ngày 23 tháng Chạp rất trọng thể.

Việc đầu tiên là phải thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ. Sau khi cúng xong, tượng ba ông Táo cũ bằng đất nung được tiễn khỏi bàn thờ bếp và đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm hay ở dưới gốc cây cổ thụ ngã ba đường.

Tiếp đó, họ sẽ rước tượng ba ông Táo mới lên bàn thờ để bắt đầu một năm làm việc tiếp theo. Ngoài ra, người dân Huế còn có tục dựng cây nêu trước sân nhà hay sân đình trong sáng ngày 23.

Miền Nam

Ngoài những lễ vật giống người Bắc, người miền Nam còn có thêm một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ “cò bay, ngựa chạy” – hình con cò và con ngựa làm bằng giấy, không có khung tre cầu kỳ như miền Bắc.

Điểm khác biệt so với những vùng miền khác trong lễ cúng ông Công ông Táo của người miền Nam là không có tục trút lư để thay cọng nhang, không mua cá chép, không thờ áo mũ, một số nơi còn nấu thêm chè xôi hoặc nếu không thì chỉ là một mâm trái cây hết sức đơn giản.

Người dân mền Nam thường cúng ông Công ông Táo về buổi đêm, trong khoảng thời gian từ 20h đến 23h.

Người Sài Gòn quan niệm rằng vào thời điểm cuối ngày, sau khi cả gia đình đã dùng xong bữa tối, không còn nấu nướng và dùng đến bếp nữa thì mới được tiễn ông Táo lên đường gặp Ngọc Hoàng.

3- Bài khấn cúng ông Táo

Bài cúng số 1 (Dẫn theo cuốn Văn khấn cổ truyền Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin):

Nam mô a di đà Phật! (3 lần)

Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương

Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.

Tín chủ (chúng) con là:……………

Ngụ tại:……………

Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.

Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.

Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.

Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.

Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.

Nam mô A di đà Phật! (3 lần)

Bài cúng số 2:

Nam Mô A Di Đà Phật!

Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!

Tín chủ con là:……………

Ngụ tại:……………

Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.

Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.

Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc, ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.

Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.

Cẩn cáo.

4- Một số lưu ý khi cúng ông Công ông Táo

Chuẩn bị đầy đủ lễ vật, bài cúng ông Táo chuẩn thôi chưa đủ, khi cúng Táo quân, bạn còn cần lưu ý những điều sau:

Nên thực hiện trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp

Quan niệm xưa cho rằng sau 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, các Táo Quân sẽ về trời. Vì thế, lễ cúng cần phải được tiến hành trước thời điểm này. Bạn có thể làm lễ cúng vào tối ngày 22 tháng Chạp hoặc sáng ngày 23 tháng Chạp (trước 12 giờ trưa) đều được nhé!

Không đặt mâm lễ cúng dưới bếp

Táo Quân là những vị cai quản chuyện nhà cửa, bếp núc nên nhiều gia đình đã đặt mâm cỗ cúng dưới bếp. Tuy nhiên, để phù hợp với phong tục và quy tắc thờ cúng của dân ta, các vị Táo Quân cần được thờ phụng trên bàn thờ chính trong nhà thay vì ở bếp.

Không xin tài lộc, sung túc

Táo Quân lên chầu trời là để báo cáo với Ngọc Hoàng chuyện lớn, việc nhỏ diễn ra trong năm ở dưới hạ giới. Vì vậy, bạn chỉ nên cầu xin các Táo Quân báo cáo điều tốt với Ngọc Hoàng.

Không nên thả cá chép từ trên cao xuống

Nhiều người chọn phóng sinh cá chép từ trên cầu hoặc ném cá chém ra xa, để chúng đi nhanh hơn. Điều này bị xem là mạo phạm, làm mất ý nghĩa tâm linh và đồng thời cũng khiến cá chết. Bạn nên ra mép sông, mép hồ để thả cá chép và cũng đừng quên vứt túi nilon đựng cá đúng nơi quy định để bảo vệ môi trường bạn nhé.